Fintek Sözlüğü

Gelişen teknolojiyle birlikte değişen ve dijitalleşen yeni dünya düzeninde, finans sektörü de teknoloji ile iç içe geçmiş durumdadır. Geleceğin en önemli ve gelişime açık sektörü olarak görülen finansal teknoloji; yenilikçi teknolojiler ekseninde, kullanıcı ihtiyaçlarına yönelik hizmetlerin toplandığı bir alandır. 

Amerikan menşeli Standard & Poor’s Financial Literacy markasının 2023 yılında 150.000 kişi üzerinde yapmış olduğu araştırmaya göre; dünya üzerinde yetişkin insanların yalnızca %33’ünün finansal okuryazarlık alanında yetkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Üstelik bu oranın %35’ini erkekler, %30’unu ise kadınlar oluşturmaktadır. Benzer şekilde Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği (FODER) araştırmalarına göre ise Türkiye’deki yetişkinlerde finansal okuryazarlık oranı yalnızca %23,6 olarak tespit edilmiştir.

Tüm bu bilgiler ışığında, 2024 yılı ilk çeyreğinde Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası lisansına sahip, finansal teknoloji alanında hizmet veren 57 elektronik para ve ödeme kuruluşundan biri olan Parolapara olarak dijital işletme sahipleri başta olmak üzere, finansal teknoloji alanındaki hizmetlerden yararlanan herkes için bir FinTek Sözlüğü oluşturduk. 

İşte FinTek alanında mutlaka bilmeniz gereken terimler ve anlamları…

1. 3D Secure: Çevrim içi satın almalarda, kullanıcıların veri gizliliğini korumak ve güvenliğini sağlamak için bankalar ile firmalar arasında yapılan ortak çalışmalardır. 3D Secure ile ödeme aşamasında kullanıcının ekranında ekstra güvenlik duvarı oluşturmak için yeni bir pencere açılır ve son doğrulama kodunu buraya girmesi istenir. 
2. 6493 Sayılı Kanun: Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’dur. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından elektronik para ve ödeme kuruluşlarına verilen lisansın kapsamının belirlendiği kanun olarak da tanımlanabilir. 
3. Açık Bankacılık: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi tarafından tanımlanan açık bankacılık; finansal hizmet kullanıcılarının birden fazla banka ile çalışırken dahi tüm hesaplarını tek bir erişim noktası üzerinden yönetebilmesine olanak sağlayan bankacılık modelidir. 
4. Açık Finans: Bir finansal hizmet yaklaşımı olan açık finans; kullanıcıların ödeme hesabı verileriyle sınırlıdır. Kullanıcılar, açık bankacılık hizmetlerinin hemen hepsine açık finans sistemi ile hâkim olabilir. 
5. Akıllı Sözleşmeler: Akıllı sözleşmeler, bir güven otoritesine ihtiyaç duymaz. Kişi ya da kurumlar arasında yapılan bu sözleşmeler, şartları dağıtık defter teknoloji protokolleriyle garanti altına alınan anlaşmalardır. Öte yandan, akıllı sözleşme şartlarının güvenliği, blok zinciri doğrulamasıyla sağlandığı durumda, tüm yükümlülükler otomatik olarak blok zinciri ağı içerisinde kayıt altına alınmış olur. 
6. Altyapı Sağlayıcı: Fiziki işletmesini dijitale taşımak isteyen ya da sıfırdan bir dijital işletme kurmak isteyenler için e-ticarete uygun altyapı sağlayan şirketler için kullanılan tabirdir. 
7. API: Açılımı Application Programming Interface olan bu terim, Uygulama Programlama Arayüzü olarak Türkçeleştirilmiştir. Belirli bir uygulamanın, başka uygulamalar içerisinde de kullanılabilmesi için gerekli fonksiyonları sağlayan bir arayüzdür. 
8. Banka Kartı: Kullanıcıların, çalıştıkları bankalarda açtırdıkları hesap sonucu elde ettikleri kartlardır. ATM’lerden para çekme veya yatırma, pos cihazlarından ödeme yapma veya sanal pos ile çevrim içi alışveriş yapmada kullanılır. Kart bakiyesi kullanıcılar tarafından belirlenir ve gerek fiziki gerekse de çevrim içi alışverişlerde kullanılır. 
9. Bankasız Nüfus: Kredi veya banka kartları, mevduat hesapları ya da kredi kullanımı dahil, herhangi geleneksel finans hizmetinden yararlanmayan yetişkinleri tanımlamak için kullanılan terimdir. 
10. BDDK: Açılımı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’dur. Türkiye’deki finans ve teknoloji alanlarında hizmet veren ve dahi bu hizmetlerden yararlananların haklarını korumak, düzenlemelerini sağlamak ve kredi sistemini etkin bir şekilde çalıştırmalarını sağlamak için kurulmuştur. 
11. Big Data (Büyük Veri): İnternet ile tüm veri tabanında bulunan paylaşımlardır. Blog yazıları, sosyal medya paylaşımları, araştırma yazıları, makaleler ve haberler dahil olmak üzere internette bulunan ve veri analizi yapılabilecek tüm bilgileri kapsayan genel bir tabirdir. 
12. Bitcoin: Merkeziyetsiz bir yapısı bulunan ve esasında Satoshi Nakamoto tarafından 2008 yılında bir kamu işlem defteri olarak geliştirilen elektronik para birimidir. Üstelik, bitcoin ile üçüncü parti hizmet sağlayıcılarına gerek kalmaksızın transfer yapılabilir. Kısaltması ise BTC şeklindedir. 
13. Blockchain (Blok Zinciri): Değiştirilemez, şeffaf, dağıtık ve güvenli bir veri yapısı sağlayan teknolojiler bütününe verilen isimdir. Globalde blockchain olarak bilinen bu terim, Türkçeye blok zinciri olarak geçmiştir. Blok zinciri üzerindeki işlem bilgileri, değişmez kayıtlardır ve ağdaki diğer paydaşlar tarafından doğrulanıp, kaydedilip, paylaşılabilir. 
14. Blog: İki farklı kelimenin birleşmesi ile oluşmuş bir terimdir. Web ile log kelimelerinden oluşturulan blog terimi, kişilerin internet üzerinde öğrendiği ya da bildiği tüm bilgileri aktardığı paylaşımlardır. Blog yazarlarına ise blogger adı verilir. 
15. Bloke Tutarı: Zamanı geçen belirli bir miktardaki ödemeye ya da işleme karşılık tutulan, kısıtlanmış para için kullanılan terimdir. 
16. BSMV: Tıpkı BDDK gibi bir kısaltma olan BSMV, Banka Sigorta Muamele Vergisi anlamına gelir. Temelde bir vergi türü olan BSMV, bankacılıkta gerçekleştirilen işlem bedelleri içerisine dahildir. 
17. Chargeback: Harcama itirazı veya ters ibraz olarak açıklanabilir. Satın alınan ürün veya hizmetin, satın alana ulaşmaması ya da dolandırıcılık unsuru çıkması gibi durumlarda, satın alma yapan kişinin itiraz edebilme hakkıdır. 
18. Chatbot: Tıpkı blog gibi chatbot da iki farklı kelimeden oluşan bir tabirdir. Chat ve robot kelimelerinden türemiş olan bu tabir, kullanıcılar ile yazışabilen ve belirli senaryolar üzerinden cevaplar üretebilme kapasitesine sahip olan yazılımlardır.
19. CVV: Kredi ve banka kartlarının arka yüzünde bulunan, her karta özel olarak geliştirilmiş 3 haneli güvenlik kodudur. Açılımı Card Validation Value, yani Kart Doğrulama Değeri olan bu kod, çevrim içi alışveriş sırasında kullanıcılara fazladan güvenlik katmanı oluşturmak içindir. 
20. Cryptocurrency (Kripto para): İlk örneği BTC, yani Bitcoin olan elektronik paralar için kullanılan terimdir. Tamamen merkeziyetsiz bir yapıya sahip olan kripto paralar, arz ve talep üzerinden değerlenerek işlem görür. Bir sanal para teknolojisi olan kripto paralar arasında BTC dışında en çok bilineni Litecoin, Ethereum ve Namecoin gibi alternatiflerdir. 
21. Dağıtık Defter Teknolojisi: Verilerin, sistemdeki katılımcılarda dağıtık olarak tutulduğu, herhangi bir merkezi otorite olmayan teknolojik yapıdır. Ancak dağıtık defter, blok zinciri ile karıştırılmamalıdır. Zira aralarındaki fark, verilerin ağdaki kullanıcılarca nasıl kaydedildiği, doğrulandığı ve de dağıtıldığı ile ilgilidir. 
22. Debit Kart: Debit kelimesi, finansal alanda para çekme anlamına gelir. Vade farksız olan bu kartlar ile ATM’lerden para çekme veya borç ödeme gibi işlemler yapılabilir. 
23. Dijital Cüzdan: Dijital cüzdanlar, genellikle uygulamalar içerisinde bulunan çevrim içi ödeme araçlarıdır. Kişilerin elektronik işlem yapmasına olanak sağlayan e-cüzdanlar, genellikle eksi bakiyeye düşmeyen, yüklenen kadar bakiyenin harcanmasına müsaade eden ödeme yöntemleridir. Bu sayede kullanıcılarının eksi bakiyeye düşmesinin önüne geçer ve bilinçli alışveriş yapılmasını sağlar. Öte yandan kullanıcılar, e-cüzdanlarına ödeme bilgilerini kaydederek, hızlı alışveriş yapabilme imkânı yakalar.
24. Dijital Ödemeler: İnternet üzerinden yapılan tüm çevrim içi ödeme işlemleri için kullanılan terimdir. Çevrim içi satın almalar, banka ya da elektronik ödeme kuruluşlarının siteleri veya mobil uygulamaları üzerinden yapılan ödemeler, dijital ödeme olarak tanımlanabilir. 
25. Düzenleme Deney Alanı: Finansal hizmet ya da ürünlerin, müşterilere sunulmadan evvel düzenleyici otoritelerce gözetiminin sağlanması ve sınaması, gerekli görüldüğü takdirde iyileştirmelerinin yapılmasına olanak tanıyan yapıdır. 
26. E-ticaret: Elektronik ticaret demektir. Kişi ya da kurumların, elektronik ortamda satış tapmasına denir. E-ticaret B2B, B2C, C2C ve C2B iş modellerinin tamamında kullanılabilir.
27. EFT: Açılımı Elektronik Fon Transferi olan bu terim, iki farklı banka arası para transferi gerçekleştirmeye denir. 
28. Elektronik Para: Kabul edilmiş bir fon karşılığı ihraç edilen ve buna bağlı olarak elektronik ortamda saklanan parasal değerlerdir. Bu değerler ile ödeme işlemleri gerçekleştirilebilir. Öte yandan elektronik para, müşterilerden alınan fonların, çevrim içi elektronik para hesaplarına aktarılması yoluyla ya da sanal/fiziki kartlara yüklenmesi sonucuyla ödeme işlemi gerçekleştirilebilmesine de olanak tanır.
29. Elektronik Para Kuruluşu: Banka hesapları kullanılmasına gerek olmadan elektronik para işlemlerinin gerçekleştirilebildiği hizmetler sunan kuruluşlardır. 
30. EMV: Europay MasterCard Visa’nın kısaltması olan bu terimsel ifade, elektromanyetik uyumluluk anlamını taşımaktadır. Çip kart teknolojisi bulunan kredi veya banka kartlarının uluslararası ödeme standardı olan EMV, çipli kart kullanımı ile birçok satın alma işleminin kolaylaşmasına katkı sağlar. 
31. ETBIS: Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi’nin kısaltmasıdır. ETBIS ile aracı ya da doğrudan hizmet sağlayıcıların kayıtlarının alınması, e-ticaret verilerinin toplanması ve sağlanan bu verilerin istatistiksel olarak işlenmesi yapılır. Bu amaçlar doğrultusunda Türkiye Cumhuriyeti Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından oluşturulmuştur.
32. Fintech (Fintek): Finansal Teknoloji (Financial Technology) kelimelerinin kısaltmasıdır. 
33. FinTek Ekosistemi: Finansal teknoloji alanındaki birçok unsur ve paydaşın bulunduğu çok katmanlı ve karmaşık yapıya verilen isimdir. Finansal teknoloji şirketlerinin dolaylı ya da doğrudan ilişkili tüm girişimlerini, kuruluşlarını, teknolojilerini, finansal altyapı sağlayıcılarını ve müşterilerini kapsar. 
34. Fraud: Türkçe karşılığı dolandırıcılık olan fraud, çevrim içi satın almalarda, müşterilerin kendilerine ait olmayan kartlar ile alışveriş yapmalarıdır. Benzer ifade, kişilerin ATM’lerden başkasının kartı ile para çekme işlemi yapılması halinde de kullanılır.
35. Girişimci: Kâr amacı bulunan ve riski üzerine alan kişidir.
36. Gömülü Finans: Finansal olmayan kuruluşlar tarafından sunulan finans hizmetlerini kapsayan bir ifadedir. E-ticaret sitelerinden yapılan alışverişlerde, kullanılan finansal platformun banka harici bir yapıya bağlı olması durumu olarak da açıklanabilir.
37. Havale: Kişilerin, müşterisi oldukları bankalar aracılığıyla para gönderme işlemi gerçekleştirmesine denir. EFT ile farkı, aynı banka içerisinde hizmet yapılması durumuna havale denmesidir. 
38. Hesap Bilgileri Hizmet Sağlayıcısı: Bir diğer adı da Ödeme Emri Başlatma Hizmeti Sağlayıcısı’dır. Ödeme hizmeti kullanıcılarının onayı alınması şartıyla, bir ya da daha fazla ödeme hesabına dair bilgileri derleyerek, çevrim içi ortamda toplu halde sunmak için yetkilendirilen kuruluştur. 
39. HTTPS: Secure Hyper Text Transfer Protocol kısaltması olan HTTPS, Güvenli Metin Aktarma Protokolü’dür. 
40. Internet Bot: İnternette gerçekleştirilecek görevleri otomatik olarak yapan yazılımların temel ismidir. 
41. IoT (Internet of Things): Nesnelerin interneti olarak Türkçeleştirilen bu ifade, otomasyon sistemlerinin ve Endüstri 4.0 kavramının gelişmesiyle birlikte finans alanında da karşılaşılan bir kavram olmuştur. IoT sayesinde insandan makineye ya da insandan insana iletişime gerek duymadan haberleşebilen, ağa bağlı sistem veya nesneler için kullanılan isimdir. 
42. İnternet Bankacılığı: En anlaşılır haliyle çevrim içi bankacılıktır. Akıllı cihazlar ile bankacılık işlemlerinin yapılabilmesini kapsar. 
43. Kart Numarası: Fiziki ya da dijital kartların üzerinde, kullanıcıya ait kartlara özel tanımlanan numaralardır. 16 haneli olan bu numara; ülke, banka ve hesabın bulunduğu şube bilgilerini içeren bir algoritmik sistem ile oluşturulur. 
44. Kişisel Veri: Kişisel bilgi olarak da bilinen kişisel veri, kullanıcıların kendilerine ait öznel bilgileri içeren verilerdir. 
45. Kişiden Kişiye Finansman: Bireylerin doğrudan kişiden kişiye kredi almasını sağlayan finans modeline verilen isimdir. Bu finans modelinde bireyler, çevrim içi platformları kullanarak, finans kuruluşlarının üstlendiği aracı rolü ortadan kaldırır. 
46. Kitle Fonlaması: Start-up ya da yeni kurulmuş şirketlerin üretim fikirlerini veya projelerini hayata geçirebilmek için çevrim içi platformlardan fon toplanması işlemlerine verilen isimdir. 
47. Kripto Varlık: Sanal ortamlarda şifrelenerek korulan ve blok zinciri teknolojileri kullanılarak geliştirilen merkeziyetsiz varlıklardır. 
48. KVKK: Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kısaltması olan KVKK, Türkiye Cumhuriyeti Devleti sınırlarında, kişilerin verilerinin ne şekilde saklanıp, korunacağını içeren kanundur. Bu kanun, kişilerin dijital verilerinin korunması konusundaki tüm temel bilgileri kapsar. 
49. Komisyon: Eski tabiri “simsariye” olan komisyon, gerçekleştirilecek olan bir iş için aracılık yapan kimseye ödenen meblağdır. 
50. KYC (Know Your Customer): Müşterilerini tanımak anlamına gelen bu ifade, kurumların, var olan müşterilerini analiz edebilmelerini sağlar. 
51. Kart Saklama: PCI DSS Sertifikası yani Ödeme Kartı Endüstrisi Veri Güvenliği Standardı ile korumaya alınan bir süreçtir. Bu sayede çevrim içi alışveriş yapacak olan kullanıcı, kart bilgisini PCI DSS güvencesi ile kaydederek, her seferinde bilgilerini girmek zorunda kalmaz.
52. KOBİ: Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler tamlamasının kısaltmasıdır. Yeni ve yenilikçi işletmeler için kullanılmakla birlikte, her ülkenin KOBİ sınıflandırması farklılık göstermektedir. 
53. Linkle Ödeme: E-ticaret markalarının, müşterilerine sundukları ürün ya da hizmetlerin ödemelerini, güvenilir bir internet bağlantısı üzerinden gönderdikleri tek kullanımlık linkler ile almaları işlemidir. Bu linkler her satış için özel olarak oluşturulur. 
54. MASAK: Mali Suçları Araştırma Kurulu’nun kısaltması olan MASAK, financial Action Task Force’un (FATF) tavsiyesi üzerine, kara para aklama ile mücadele için Türkiye’de kurulan bir kuruluştur.  
55. Melek Yatırımcı: Risk ve buna bağlı olarak büyüme potansiyeli yüksek olan firmalara gelen erken yatırımcı finansmanını sağlayan firma ya da kişilere denir. 
56. Merkeziyetsiz Finans: Blok zinciri teknolojisinin yenilikçi yöntemlerini kullanan ve geleneksel finans ürün ile hizmetlerini merkeziyetsiz bir şekilde kullanabilmeyi amaçlayan sistemdir. 
57. Mersis Numarası: Merkezi Sicil Kayıt Sistemi’nin kısaltması olan Mersis, bireylerin ticaret sicil işlemlerini elektronik ortamda yürütebilmelerini ve benzeri işlemlerini tamamlayabilmeleri için oluşturulmuş numaralardır. Bu numaralar ile Mersis Sistemi üzerinden işlemler gerçekleştirilebilir. 
58. Mobil Ödeme: Mobil cihazlar başta olmak üzere akıllı telefonlar, bilgisayarlar veya tabletler üzerinden, SMS ile gelen kodun girilmesi yoluyla gerçekleştirilebilen ödeme yöntemidir. 
59. Mobil Bankacılık: Finansal kuruluş ya da bankaların akıllı cihazlar, bilgisayarlar, telefonlar ya da tabletlerde kullanılabilen arayüzleridir. Uygulama ya da internet sayfası olarak hizmet veren mobil bankalar, kullanıcılarına fiziki olan bankalara kıyasla daha ulaşılabilir olmak amacıyla oluşturulmuştur. 
60. Mail Order: Diğer adı e-postayla alışveriştir. Satın alımı yapılacak olan bir hizmet ya da malın, kullanıcı tarafından mağazaya gitmeksizin, katalog üzerinden verdiği siparişler için kullanılan kavramdır.
61. Mobil POS: Fiziki pos cihazları yerine kullanılabilen ve işletmelerin siteleri ile kullandıkları akıllı cihazlara entegrasyonu yapılabilen sanal poslardır. 
62. NFT (Nitelikli Fikri Tapu): Kriptografik yöntemler ile üretilen özel ve benzersiz bir kripto jeton türü olan NFT, blok zinciri teknolojisi kullanarak geliştirilmiştir. 
63. NFC: Açılımı Near Field Communication, yani Yakın Alan İletişimi’dir. Yakın mesafeden veri aktarım özelliği sunan NFC, kablosuz çalışan bir iletişim protokolüdür. Çipli kartlar ile temassız ödeme veya akıllı cihazlar ile ödeme yapma, NFC ile mümkün olur. 
64. Online Ödeme: Türkçeleştirilmiş ismi Çevrim İçi Ödeme’dir. Sanal ortamda gerçekleştirilen tüm ödeme, e-tahsilat ve para transferi işlemleri için kullanılır. 
65. Otorizasyon: Kredi veya banka kartı ile yapılan alışverişlerde, pos cihazları ya da ödeme sistemleri müşteriden meblağ çekimini direkt olarak yapmaz. Öncesinde, kullanıcının bağlı olduğu anlaşmalı banka sistemine onay bildirimi gönderilir. Otorizasyon, pos cihazlarından ödeme yapan bireylerin karşılaştığı “Onaylandı” yazısının geldiği, banka sistemine giden ön onaydır. 
66. OTP: Herhangi bir dolandırıcılık ya da sahtecilik işlemlerine karşı, ödeme işlemini tamamlamak için kullanıcıya giden tek kullanımlık şifrelerdir. Genellikle bu şifreler, çevrim içi alışverişler sırasında müşterilere gönderilir. 
67. Ödeme Geçidi: Tüketicilerin, e-ticaret üzerinden yaptıkları alışverişlerde kişisel verilerini ve kart bilgilerini korumaları amacıyla, bilgileri şifreleyen yüksek güvenlikli bağlantılardır.
68. Ödeme Kuruluşu: Dijital ortamda yapılan ödeme yöntemlerini destekleyen ve taraflar arasındaki ödemeleri sağlayan hizmete aracılık eden kuruşların genel adıdır. 
69. Pazar Yeri: Dijital işletmeler ile müşterilerin, üçüncü taraf sağlayıcılar ile bir araya geldiği ve e-ticaret faaliyetlerinin yürütüldüğü yerlerdir. Dünyaca ünlü Amazon, bir finansal pazar yeri örneğidir. 
70. Prepaid: Herhangi bir banka hesabına gereksinim duymaksızın kullanılabilen, yalnızca içerisine bakiye yüklendiği takdirde harcama yapılabilen ve “ön ödemeli” anlamına gelen kartlardır. 
71. SSL: Güvenli Giriş Katmanı olarak Türkçeleştirilen SSL’nin açılımı Secure Sockets Layer’dır. Alıcı ile server iletişimi sırasındaki iletişimdeki verilerin şifrelenerek yapılmasına denir. 
72. TCMB: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın kısaltmasıdır. Devletten ayrı ve bağımsız olarak işlem gören Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, 1930 yılında kurulmuştur.